devranbilgi - ENDOKRİN SİSTEM

...Denetleyici ve düzenleyici sistemlerden biri olan endokrin(iç salgı) sistem ,endokrin bezler denilen ve hormon üreten yapılardan meydana gelir.
...Hayvanlarda görevli olan hormonlar hedef dokularına kan yoluyla taşınırlar.
...Kanla her tarafa götürülseler de sadece hedef dokularını etkilerler.
...Hormonlar kanda çok az miktarda bile olsalar mutlaka etki gösterirler.
...Normalden az yada çok salınmaları durumunda çeşitli metabolik bozukluk ve hastalıkların oluşumuna neden olurlar.
...Hormonların büyük bir kısmı endokrin bezlerden salgılanırlar.Ancak sinir hücrelerinden ve bez olamayan dokulardan da hormon salınabilir.
...Örneğin; mideden salınan gastrin ve ince bağırsaktan salınan sekretin hormonları gibi.
...Hormon salgılanması sinir sisteminde bulunan merkezlerden kontrol edilir.
...Ancak hormonlar sinir sisteminin çalışmasında da etkilidirler.
Hormonların yıkımları yavaş gerçekleşir.
...Bu nedenle iki sistem birbiriyle mükemmel bir uyum içinde çalışarak organizmadaki denetim ve düzenleme faaliyetlerini yerine getirirler.
...Hormonlar protein veya yağ gibi belirli bir gruba özgü olmayan moleküllerdir.Büyük bir kısmı protein yapıda olsa da bazı hormonlar aminoasit veya onların türevleri olan steroit,bazıları yağ asidi türevleri bazıları da pürin gibi azotlu organik bazlardan meydana gelebilir.
...Hormonlar endokrin bezlerden salgılandıktan sonra kana verilir ve hedef organlara kan aracılığıyla taşınır.Bu nedenle hormon miktarlarını belirlemek için kan incelenmelidir.
...Birdenbire karşısına çıkan yayaya çarpmamak için hemen fren yaparak aracını durduran sürücüde kalp atım hızının artması,tansiyon yükselmesi ,ağız kuruluğu gibi sinirsel ve hormonal olarak kontrol edilen tepkiler ortaya çıkar.Tehlikenin geçmesine karşın sürücüde bu tepkilerin bir süre daha aynı düzeyde kalması ve daha sonra bireyin eski haline dönmesinin sebebi hormonların yıkımının belirli bir zaman sonra başlamasından kaynaklanır.
...Hormonların sinirsel uyarıdan farklı bir etki mekanizması vardır.Hormonların neden olduğu tepkiler çabuk sonlandırılamaz.Çünkünü hormonların görevini tamamladıktan sonra yıkımı belirli bir zaman sonra başlar.

I.)BİTKİSEL HORMONLAR:

...Bitkilerde sinir ve duyu sistemi yoktur.
...Bu nedenle bir bitkinin çiçek açması,ışığa veya farklı uyaranlara karşı yönelim hareketi yapması ,tomurcuklanması ve meyve vermesi gibi olaylar hormonlar etkisiyle gerçekleştirilirler.
...Bitkilerde inorganik maddelerin taşınmasında ise hormon etkinliği görülmez.
...İnsanlarda ve hayvanlarda bulunan endokrin bezler bitkilerde görev yapmaz.
...Bitki hormonları meristem dokuda ve diğer bazı dokularda bulunan hücrelerden salgılanırlar ve hedef dokularına floem(soymuk) borularıyla taşınırlar.
...Bitkilerde bulunan başlıca hormonlar giberellin,oksin,absisik asit ,etilen vesitokininler olarak gruplandırılabilirler.

BÜYÜMEYİ UYARAN HORMONLAR:

1.)Oksin hormonu ve etkileri:

...Bitkilerdeki en önemli büyüme hormonudur.
...Hücre bölünmesi,büyümesi,hücre ve doku farklılaşmasını düzenler.
...Bitkinin güneşe doğru yönelmesini sağlar.
...Az salgılanması durumunda yapraklar dökülür,fazla salgılanırsa büyüme durur.
...Döllenmiş çiçeğin dökülmesini engeller ve meyve oluşumunu etkiler.
...Oksijenli solunum reaksiyonlarını hızlandırır,ilkbaharda kambiyum gelişimini düzenler.
...Ovaryum gelişmesini ve çekirdeksiz meyve oluşmasını sağlar.
...Oksin özellikle bitkinin uç kısımlarından salgılanır ve bitkinin boyca uzamasını sağlar.Bitki kökünde daha az oranda bulunur.
...Oksin doğrudan güneş ışığı görmeyen bölgelerde daha çok üretilir.Bu durum o bölgedeki hücrelerin daha çok bölünmesini sağlar ve bitki ucu güneşe doğru yönelmiş olur.Oksinin gövde ucunda düzensiz dağılımı ışığa yönelmeyi sağlar.
...Filiz uçları(koleoptil) karanlıkta olduğu zaman dik olarak yukarıya doğru büyür.
...Yalnız bir yönden gelen ışığın karşısına bırakıldığı zaman ışığa doğru bükülür.Filiz ucu,ışığı engelleyecek şekilde kapatılıp tek yönden ışık karşısına bırakılırsa yönelim gerçekleşmez.
...Filiz ucu kesilip tek yönlü ışık karşısına bırakılırsa ucu kesilmemiş kontrol bitkisinin ışığa doğru yöneldiği kesik olan bitki ucunun yönelmediği görülür.
...Filiz ucu kesilerek uç ile gövde arasına mika yerleştirilirse oksinin difüzyonu engellenir.Bu durumda büyüme ve ışığa yönelim gerçekleşmez.
...Filiz ucu kesilerek uç ile gövde arasına agar (jelatin)yerleştirilirse oksin difüzyonu engellenmediği için büyüme ve ışığa yönelim devam eder.
...Oksin hormonunun aşırı fazla olduğu durumlarda yapraklarda bükülmeler görülür.Yapraklarda oksin eksikliğine bağlı olarak mantar doku oluşur ve yaprak dökülür.
...Oksin hormonu eşit olarak dağılmışsa büyüme normal bir şekilde devam eder.

2.)Sitokinin hormonu ve etkileri:

...Embriyolarda ve genç bitkilerin kök hücrelerinde sentezlenir.Hücre bölünmesini(mitozu) uyarıcı etki yapar.
...Diğer hormonlarla birlikte tomurcuk gelişmesinde ve yaprakların geç dökülmesinde etkilidir.
...Ayrıca zarar gören dokuların onarılmasında da etkin olarak görev yapar.

3.)Giberellin hormonu ve etkileri:

...İlk olarak mantarlardan izole edilmiştir.Hücre bölünmesini,gövde uzamasını ve meyve büyümesini hızlandırır.
...Soymuk borularının farklılaşmasında ,tohumların çimlenmesinde.bitkinin çiçek açma zamanının belirlenmesinde etkilidir.

BÜYÜMEYİ ENGELLEYEN HORMONLAR:

1.)Absisik asit hormonu ve etkileri:

...Gelişmesini tamamlamış yapraklarda ve tohumlarda üretilir.
...Uygun olmayan ortamlarda tohumun çimlenmesini engeller.
...Tohumların dormansi (uyku hali) durumunda kalmasını sağlar.
...Fazla salınması durumunda meristem hücrelerinin bölünmesini engeller.
...Aşırı sıcak ve soğuk havalarda yapraklardaki stomaların (gözeneklerin) kapatılmasında etkilidir.
...Böylece bitkinin fazla su kaybetmesi yada soğuktan zarar görmesi engellenmiş olur.
...Absisik asit bitkilerde gelişmeyi engelleyici bir hormondur.Bu hormon tomurcuklarda ve tohumlarda uyku halinin devamını sağlar.

2.)Etilen hormonu ve etkileri:

...Hidrokarbon yapıda bir hormondur.Meyvelerin olgunlaşması ,tohumun çimlenmesi ve yaprakların dökülmesini sağlar.
...Bitkilerden oksinin bol bulunduğu tepe noktalarında ,etilen de bol miktarda üretilir.
...Bu hormonlardan oksinin az,etilenin fazla olması durumunda yaprak dökülmeye başlar.

...Tropizma hareketleri bitkide oksin hormonlarının düzensiz dağılımıyla gerçekleşir.Oksin gövde ve kök uçlarında homojen olarak dağılırsa bitki simetrik büyür.Eğer ışık ve benzeri faktörlerle oksinin dağılımı düzensiz olursa oksinin bulunduğu kısımlar diğer kısımlara göre daha fazla büyür.Bu da bitkinin asimetrik büyümesine neden olur.Kesilen filiz ucu yerine mika yerleştirldiğinde mika geçirgen olmadığından büyüme gözlenmez.Agar geçirgen olduğundan ve kesilen kısım tam yerleşmişse yönelme yine gerçekleşmez.Kesilen uç kaydırılarak yerleştirilirse büyüme tek tarafa gerçekleşir ve yönelme gözlenir.
...Tropizma hareketleri oksin hormonunun düzensiz dağılımıyla gerçekleşir.Bitki tek yönden aydınlatılırsa oksin düzensiz olarak dağılır.Bu nedenle bitki ışığın geldiği yöne doğru hareket eder.Bitki her yönden ışık alırsa oksin eşit olarak dağılır.Yönelme gerçekleşmez.Bitkinin uç kısmı kesilirse oksin hormonu sentezlenmeyecek ve bükülme görülmeyecektir.Uç kısmı bi kısmından kesilirse oksin sentezlenmesi az da olsa devam eder.Bu durum asimetrik büyümeye neden olur.
...Sölenterelerde ve halkalı solucanlarda endokrin bez olmamasına karşın hormon etkinliği görülür.Bu hormonlar sinir sistemi tarafından salgılanır.
...Hayvanlarda hormonal iletimin bitkilere göre hızlı olmasının sebebi kan yoluyla taşınmalarıdır.

II.) İNSANDA ENDOKRİN SİSTEM:

...İnsanlarda ve diğer hayvanlarda endokrin bezlerin salgıları(hormonlar) doğrudan kana verilir ve sadece hedef dokuda etkilidir.
...Çünkü her hormon için hücre zarları üzerinde seçici ve alıcı reseptörler (glikoproteinler ve glikolipitler) bulunur.
...Vücudumuzdaki bir çok olayın gerçekleşmesi birden fazla hormon çeşidiyle sağlanır.
...Örneğin kan şekerinin ayarlanması,pankreastan ve böbrek üstü bezlerinden salgılanan dört ayrı hormonla sağlanır.
Hormonlar zar proteinleri uyararak ve zarın geçirgenliğini değiştirerek DNA yı etki edebilirler.
...Hormonların salgısı,sinirlerin veya başka bir endokrin bezin uyarısıyla yapılır.Çoğunda buna ek olarak geri besleme mekanizması vardır.Yani bir bezin salgıladığı kandaki hormonun miktarı arttıkça,o bezi uyaran hormonun salgısı azaltılır.
...İnsan vücudunda endokrin sistemi oluşturan iç salgı bezleri hipofiz bezi,tiroit veparatiroit bezleri,böbrek üstü bezleri,eşeysel bezler ve pankreas olarak sıralanabilir.
...Endokrin sistemi oluşturan bu bezlerden hipofiz,tiroit,paratiroit ve böbrek üstü bezleri sadece iç salgı bezi olarak görev yapar.Pankreas ve eşeysel bezler karma bezlerdir.

1.)HİPOFİZ BEZİ VE HORMONLARI:

...Ara beyinin ön tarafında bulunan ,nohut büyüklüğünde ,pembe renkli bir endokrin bezdir.
...İnsanda yaklaşık 5-6 gram ağırlığında olup ince bir sapla beyin tabanındaki hipotalamusa bağlanmıştır.
...Hipofiz bezi ön,ara ve arka lop olarak üç bölümden oluşur.Bu bölümlerden farklı özellikte hormonlar salgılanır.
...Hipofizin hormon salgılaması hipotalamus tarafından kontrol edilir.
...Vücuttaki hormon dengesini düzenleyen hipotalamus gerekli olduğu durumlarda RF(uyarıcı faktör) denilen salgılatıcı faktörlerle hipofizi uyararak hormon salgılanmasını sağlar.
...Hipofiz küçük bir bez olmasına rağmen vücuttaki endokrin bezlerin çalışması üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.
Hipofiz bezinin ön lobundan:
...Büyüme hormonu(STH), Tiroit uyarıcı hormon (TSH) ,Lüteinleştirici hormon(LH), Adrenokortikotropik hormon( ACTH) ,Folikül uyarıcı hormon( FSH), ve prolaktin(LTH=Lüteotropik hormon)
ara lobundan:Melanosit uyarıcı hormon(MSH)
arka lobundan:oksitosin hormonu ve antidiüretik hormon(ADH=vazopressin)hormonları salgılanır.

Hipofizin ön lobundan salınan hormonlar:

a.)Büyüme Hormonu(STH):

...Polipeptit yapıda bir hormondur.Hücrelerde protein sentezini artırır,karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler.
...Özellikle kemiklerin ve kasların büyümesinde etkilidir.Bu hormon tüm vücut hücrelerini etkiler.
...Büyüme döneminde bu hormonun fazla salınması devliğe(gigantizm),az salınması ise cüceliğe(nanizm) neden olur.
...Büyüme dönemi bittikten sonra STH’ın fazla salınması akromegali denilen hastalığın oluşmasına neden olur.Bu hastalıkta el,ayak ve kafa kemikleri vücuttan orantısız olarak büyür.

Akromegali

b.)Tiroit uyarıcı hormon(TSH):

...Tiroit bezini uyararak tiroksin hormonunun salgılanmasını sağlar.
...Hipofiz bezinden salgılanan TUH(Tiroit Uyarıcı Hormon) tiroit bezini uyarır.Böylece tiroksin hormonu salgılanır.Aynı zamanda tiroksin miktarı hipotalamus tarafından kontrol edilir.Tiroksin seviyesi belirli bir miktarın üzerine çıktığında hipotalamustaki sinirler tarafından hipofiz bezi uyarılır ve TUH salgılaması durdurulur.(Negatif geri besleme)

c.)Adenokortikotropik hormon(ACTH):

...Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyararak buradan kortizol ve aldosteron hormonlarının salgılanmasını sağlar.

d.)Folikül uyarıcı hormon( FSH):

...Erkek ve dişi eşey bezlerini uyararak üreme hücrelerinin oluşturulmasını ve hormon salgılanmasını sağlar.
...Folikül uyarıcı hormon hipofiz bezi tarafından salgılanır ve yumurtalıklarda foliküllerin gelişmesini ve östrojen salgılanmasını sağlar.

e.)Lüteinleştirici hormon(LH):

...Erkek ve dişi eşeysel bezlerin çalışmasının düzenlenmesinde görev yapar.

f.)Prolaktin(Lüteotropik hormon=LTH):

...Dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerin oluşmasını sağlayan östrojen hormonu ile progestereon hormonunun ovaryumdan salınmasını düzenler.
...Süt bezlerinin gelişmesinde ve süt salgısının oluşmasında etkilidr.
...Kuş ve memelilerde annelik duygusunun oluşmasını sağlar.

...Hipofiz bezinden salgılanan FSH, LH ve LTH(prolaktin) hormonlarıgonadotropinler olarak da adlandırılır.
...Hipofiz ön lobundan salgılanan hormonlar doğrudan hedef dokuyu etkileyenler(STH gibi) ve bir başka endokrin bezi etkileyenler olarak(TSH gibi) gruplandırılabilir.

Hipofizin ara lobundan salgılanan hormon:

Melanosit uyarıcı hormon(MSH):

...Melanosit denilen ve içlerinde siyah pigmentler bulunan hücreleri uyararak kalıtımın da etkisiyle uygun pigmentlerin oluşmasında görev yapar.
...Balık,kurbağa ve sürüngenlerde daha etkili olup deri renginin koyulaşmasını sağlar.

Hipofizin arka lobundan salgılanan hormonlar:

...Oksitosin hormonu ve antidiüretik hormon(ADH=vazopressin) salgılanır.

a.)Antidiüretik hormon(ADH=vazopressin):

...Bu hormon ince atardamarlardaki düz kasların kasılmasını sağlayarak kan basıncını artırır.
...Böbreklerin yapı birimi olan nefronlardaki toplama kanalcıklarından suyun geri emilmesini sağlar.
...Böylece vücudun gereksiz su kaybetmesini önlemiş olur.
Deniz suyu yutmuş bir canlıda ADH miktarı artar.
...Bu hormonun eksikliğinde böbreklerden yeterli oranda su emilemez ve vücuttan çok fazla oranda su kaybı olur.
...Şekersiz şeker hastalığı(diabetes insibitus) denilen bu hastalıkta hasta günde yaklaşık 30 litre kadar su içebilir ve bir o kadar da idrar yapmak zorunda kalabilir.
...Hipotalamus,kandaki su eksikliğini algılayarak ADH salınmasını sağlar.
...Normal bir insanda yeterli miktarda su alınamaması durumunda kan osmotik basıncı artar.Bu durum hipofiz bezinden ADH salgılanmasını uyarır.Bu hormon böbrek türlerinden suyun geri emilimini artırır.

b.)Oksitosin:

...Dişilerde rahim kaslarının kasılmasını sağlayarak doğum sancısının gerçekleşmesinde etkili olur.
...Doğumdan sonraki dönemlerde süt bezlerinden sütün kolayca salınmasını sağlar.

2.TİROİT BEZİ VE HORMONLARI:

...Tiroit bezi ergin bir insanda 25-30 gram ağırlığında ,gırtlağın hemen altında ve soluk borusunun 2 yanında bulunur.
...Tiroit bezinden salınan en önemli hormon tiroksindir.
...Tiroksin salgılanması hipotalamus ve hipofiz bezinin kontrolünde gerçekleşir.
Bütün vücut hücrelerini etkiler.
...Bu hormon hücrelerin enerji üretmeleri sırasında kullandıkları oksijen miktarının ayarlanmasında etkili olur.
...Bu hormonun fazla salınması durumunda metabolizma hızlanır.Az salınması durumunda ise metabolizma yavaşlar.
Tiroksin,sinir sistemi uyarılarını etkiler,sinoatriyal düğümleri etkileyerek kalbin çalışmasını hızlandırır soğuk aylarda kandaki miktarı artar.
...Küçük yaşlarda veya ergenlik öncesi dönemde tiroksinin az salgılanması durumunda kretenizm(ahmaklık)denilen bir hastalık oluşur.Bu bireyler,cüce,kısır ve zeka özürlüdür.
...Ergenlik döneminde tiroit bezinin az salgı yapması durumunda ise bazal metabolizma hızı ve vücut ısısı düşer.Ruhen ve bedenen uyuşukluk başlar.Deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür.Bu bozukluklarla kendini gösteren hastalıkmiksödema olarak bilinir.
...Tiroksin hormonunun yapısında iyot vardır.Besinlerle birlikte yeterli iyot alınamaması durumunda vücutta yeterli tiroksin sentezlenemez.
...Bu durumda hipotalamus RF ile hipofizi uyarır.Hipofiz bezi de tiroit bezini uyarmak için kana TSH salgılar.TSH’ın etkisiyle tiroit bezi daha çok tiroksin üretmek amacıyla doku oluşturarak büyür.Fakat vücutta yeterli iyot olmadığı için yeterince tiroksin hormonu üretilemez.Tiroksin hormonunun üretilmemesine bağlı olarak tiroit bezinin büyümesine basit guatr denir.Bu hastalığın tedavisinde besinlerle ve içme suyuyla birlikte iyot alınması gerekmektedir.
...Tiroit bezinin bir diğer hormonu kalsitonin adını alır.
...Bu hormon kanda kalsiyum dengesinin ayarlanmasında etkilidir.Kandaki kalsiyum miktarı artarsa ,kalsitonin salgısı artar ve bu hormonun etkisiyle kandaki fazla kalsiyum kemiklerde depolanır.Kalsitonin kandaki kalsiyum miktarını azaltır,doku ve kemiklerde artırır.
...Tiroit bezinin en önemli şişme nedenlerinden birisi vücut sıvısında az olan iyotun daha çoğunu yakalayarak hormon açığını kapatmaktır.
...Tiroit bezinden salgılanan tiroksin,metabolizma hızını ayarlar.Langerhans adacıkları pankreasta bulunur ve insülin ile glukagon hormonlarını salgılar.Bu hormonlar şeker dengesinde görev yapar.Kalsiyum-fosfat dengesi paratiroitten salgılanan parathormon ve tiroitten salgılanan kalsitonin hormonuyla salgılanır.
...Tiroit bezinden salgılanan tiroksin ve kalsitonin vücutta metabolizma(yapım-yıkım) olaylarını düzenler.Kandaki miktarı arttıkça metabolizma hızı,solunum hızı,vücut sıcaklığı tansiyon artar.TUH seviyesi tiroit hormonlarının kandaki miktarı azaldıkça artar.

3.)PARATİROİT BEZİ VE HORMONLARI:

...Tiroit bezinin üzerinde ikisi üstte ikisi altta olacak şekilde konumlanmış,dört küçük bezden oluşur.
...Paratiroit bezinin salgısına parathormon denir.
...Bu hormon kalsitonin ile birlikte kandaki kalsiyum ve fosfor dengesini düzenler.
...Kandaki kalsiyum miktarı normal değerin altına düşerse parathormon salgısı artar ve kemikten kana kalsiyum geçişi başlar.
...Kandaki kalsiyum miktarı kalsiyum ve parathormonun etkileriyle düzenlenir.Parathormon kandaki kalsiyum miktarını artırır.
...Kalsiyum kemiklerin sertleşmesi ,kasların çalışması ,kanın pıhtılaşması,sinir sisteminin çalışması ve hücre zarından aktif taşımayla madde alınmasında etkili olan bir mineraldir.
...Bu önemli görevlerinden dolayı kanda her zaman belli bir miktar kalsiyum bulunması gerekir.

Parathormonun az salgılanması durumunda; kandaki kalsiyum kemiklerde birikmeye başlar.Yani kemikte kalsiyum artarken,böbrekte ve kandaki kalsiyum azalır.Bu durumda tetani hastalığı oluşur.Tetani hastalığında kaslar,ağrılı kasılmalar yapar,titremeler ve el-ayak parmaklarında içe doğru bükülmeler görülür.

Parathormonun fazla salgılanması durumunda; kemiklerden kana fazla miktarda kalsiyum geçişi olur.Kemikler zayıflar ve kaslar uyartılara daha geç cevap vermeye başlar.

Kanda kalsiyum miktarının normal değerinden fazla artması durumunda fazla kalsiyum böbreklere gider ve burada fosforla birlikte böbrek taşlarına neden olur.
...Normal bir insanda kanda kalsiyum tuzları azaldığında paratiroit bezi uyarılır ve parathormon salgılanır.Bu hormon kandaki kanlsiyum miktarının dengelenmesi için kemiklerden kana kalsiyum geçişini sağlar,aynı zamanda böbrekten kalsiyum atılımını azaltır.Bu olay hipofiz bezini ve tiroit bezini etkilemez.
...Paratiroit bezinden salgılanan parathormon kandaki kalsiyum miktarının ayarlanmasında görevlidir.Kandaki kalsiyum seviyesi azaldığında parathormon kemikleri uyararak kemiklerden kana kalsiyum geçişini ve böbreklerden kalsiyumun geri emilimini sağlar.Parathormon miktarı azalırsa kandaki kalsiyum seviyesi azalır.

4.)BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ VE HORMONLARI:

...Böbreklerin üst kısımlarına yapışmış olarak bulunan sarımtrak renkli olan iki bezdir.Diğer endokrin bezlerde olduğu gibi kan damarı bakımından zengin olan bu bezlerin böbreklerle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
...Adrenal bezler(böbrek üstü bezleri) ,yapısı ve salgıladığı hormonları farklı olan 2 tabakadan meydana gelir.
...Adrenal bezlerin pembemsi görünümündeki dış kısmına kabuk(adrenal korteks)iç kısmına ise öz bölgesi(adrenal medulla) denir.
...Korteks hormonlarının az salgılanması durumunda kandaki ACTH miktarı artar.Bu durumda deri tunç rengini alır,kan basıncı azalır,iştahsızlık artar,kaslarda zayıflama ve genel halsizlik görülür.Sodyum ve klorun dışarı atılması artarken vücut sıvısında potasyum miktarı artar.(Addison hastalığı)
...Bu bezlerin kabuk kısmından hormon salgılanması hipofizin ön lobundan salgılanan ACTH hormonu ile düzenlenir.

...Böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden salgılanan hormonlar şunlardır:

a.)Kortizol:

...Organizmada karbonhidrat ve protein metabolizmasını düzenler.
...Protein ve yağların glikozlara dönüşümünü hızlandırır.
...Bu sayede kandaki şeker oranının yükselmesini sağlar.
...Tedavi amaçlı olarak iltihaplanmalarda,alerji ve romatizma hastalıklarında kullanılır.
...Karaciğerde glikojen sentezini hızlandırır.

b.)Aldosteron:

...Bu hormon böbrekteki idrar tüpçüklerinden ,sodyum ve klor iyonlarının geri emilmesini sağlar.
...Bu yolla kan ve hücre dışı sıvıların iyon derişimini düzenlemeye yardımcı olur.
...Fazla salgılanırsa kan basıncı yükselir ve doku sıvısının miktarı artar.Hormonun üretilememesi ölüme neden olur.
Deniz suyu yutmuş bir insanda aldosteron miktarı azalır.

c.)Adrenal eşey hormonları:

...Hem erkek hem de dişilerde böbrek üstü bezlerinin kabuk kısmından az miktarda eşeysel hormon salgılanır.
...Erkek çocuklarda ergenlikten önce fazla salgılanırsa çocuk normal zamanından önce ergenliğe girer.
...Dişilerde fazla çalışırsa sakal çıkar,ses kalınlaşır ve erkeğe ait özellikler oluşabilir.
...Adrenal eşey hormonlarının fazla salgılanması durumunda erkek çocuklarda ses kalınlaşması ve kas gelişmesi ile kıllanma görülür.

...Böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgılanan hormonlar şunlardır:
...Buradan salgılanan hormonlar metabolizmanın hızlanmasını sağlayan sempatik sinirlerin öz bölgesini uyarmasıyla salgılanırlar:

Adrenalin (epinefrin):

...Heyecanlanma,korkma,öfkelenme,üzüntü hallerinde ve bazı ilaçların alınması durumunda kandaki miktarı artar.
...Bu durumda adrenalin etkisiyle kandaki şeker miktarı ve kan basıncı ve kan dolaşımı yükselir,hücrelerde enerji üretimi artar,sindirim yavaşlar.
...Kalp atışı hızlanır,damarlar genişler ve göz bebekleri büyür.
...Beyne daha fazla kan gider ve kanın pıhtılaşma zamanı kısalır.Yorgunluğa karşı direnç artar.
...Adrenalin hormonu, duran kalbin yeniden çalışmasında ve kan basıncının yükselmesinde kullanılır.
...Adrenalin hormonu etkisiyle derideki kılcal damarlar ise daralır.Korkunca derimizin sararmasının nedeni budur.
...Heyecan ve korku sırasında öncelikle hipotalamus uyarılır.Hipotalamus ürettiği düzenleyici faktörlerle (RF) hipofizi kontrol eder.Hipofiz geri besleme mekanizmasıyla ACTH üretir ve adrenal (böbrek üstü bezini ) kontrol eder.Bu hormon adrenal korteksten adrenalin salgılanmasına yol açar.
...Böbrek üstü bezlerinden salgılanan adrenalin glikojenin glikoza dönüştürülerek kandaki glikoz miktarının artmasına neden olur.Pankreas ise salgıladığı insülin ve glukagon hormonlarıyla kandaki glikoz seviyesini ayarlar.Karaciğer kanda fazla bulunan glikozun glikojene dönüştürerek depolar.Eğer kanda az miktarda glikoz varsa glikojen glikoza dönüştürülür.Sonuç olarak karaciğer,pankreas ve böbrek üstü bezleri kandaki glikoz seviyesini düzenlemede görev alırlar.

b.)Noradrenalin (norepinefrin):

...Kılcal damarların kasulmalarını düzenleyerek kan basıncının yükselmesine neden olur.

5.)EŞEYSEL BEZLER VE HORMONLARI:

...Eşeysel bezler, ergenlik dönemine girildikten sonra hipofiz hormonlarının etkisiyle cinsiyet hormonlarını salgılarlar.
...Bu hormonlar erkeklerde testislerden, dişilerde ise ovaryumdan (yumurtalık)salgılanır.
...Testislerden salınan en önemli hormon testesterondur.
...Erkeklerde sakal ve bıyık çıkmasını,sesin kalınlaşmasını,kemiklerin gelişmesini ve kaslı vücut yapısının oluşmasını sağlar.
...Testesteron hipofizden salgılanan FSH hormonuyla birlikte sperm oluşumunda etkilidir.
...Yumurtalıktan östrojen ve progesteron hormonu salgılanır.
...Östrojen, hipofizde üretilen FSH’ın yumurtalıkları uyarmasıyla salgılanır ve dişilerde ikincil cinsiyet karakterlerinin oluşmasını sağlar.
...Sesin ince olması,sakalların çıkmaması ve dişiye ait vücut yapılarının oluşmasında etkilidir.
...Progesteron hormonu ise embriyo gelişmesi için uterus(rahim) dokusunun hazırlanmasını ve gebeliğin devamlılığını sağlar.
...Dişilerde hamilelik döneminde kanda, progesteron miktarı fazladır.Bir anormallik sonucu progesteronun azalması bebeğin düşük olarak atılmasına neden olabilir.
...Hipofiz bezi bezlerin çalışmasını geri besleme olayıyla kontrol eder.Bu bezlerden biri de yumurtalıklardır.Hipofiz ürettiği FSH(folikül uyarıcı hormon ) ile yumurtalıklarda folikün gelişmesini yumurta oluşumunu ve östrojen salgılamasını uyarır.Kanda östrojen miktarının artması hipofizin FSH salgılamasını azaltır.Bu olay yumurtalıkların hipofizi kontrol ettiğini gösterir.
...Progesteron yumurtalıkları,kortikosteron böbrek üstü bezlerinden,tiroksin tiroit bezinden ,testesteron ise testislerden salgılanır.İnsülin pankreastan salgılanan bir hormondur.

6.)PANKREAS VE HORMONLARI:

...İç ve dış salgı bezi olarak görev yapan pembe renkli ve yaprak şeklinde karma bir bezdir.
...Dış salgısı olan enzimlerini özel bir kanala (virsüng kanalı ) oniki parmak bağırsağına gönderir.
...İç salgısı olan hormonları üreten özel hücre kümelerine langerhans adacıklarıdenir.
...Bu adacıklarda farklı hormonları salgılayan alfa ve beta hücreleri bulunur.Bunlardan alfa hücreleri glukagon,beta hücreleri ise insülin hormonlarını salgılar.
...Kandaki şeker miktarının ayarlanmasında insülin,adrenalin,glukagon ve kortizon hormonları birlikte görev yapar.
...Yemeklerden sonra kan şekerinin yükselmesine bağlı olarak pankreastan insülin salgılanması artar.
...İnsülin kandaki fazla glikozun karaciğer ve kas hücrelerine geçişini ve burada glikojen halinde depolanmasını sağlar.
...Kan şekeri normal değerinin altına düşerse adrenalin hormonu ,karaciğerdeki glikojenin glikozlara parçalanmasını sağlar.
...Glukagon ise bu serbest kalan glikozların kana geçişini düzenler.
...Böylece kandaki glikoz seviyesi sürekli bir denge içerisinde korunmuş olur.
...Kan şekerinin artması kas ve karaciğerdeki şekerin azalmasına neden olur.
...İnsülin kan şekerini düşürür(kas ve karaciğerde artırır), glukagon,kortizol ve adrenalin kan şekerini artıran hormonlardır.(kas ve karaciğerde azaltır)
...Herhangi bir anormallik sonucu pankreas yeterli oranda insülin salgılayamaz ise kandaki glikoz miktarı yükselir ve şeker hastalığı (diabetes mellitus) oluşur.
...Bu durumda kandaki glikozun fazlası idrarla atılmaya başlar.
...Glikozu atabilmek için oluşturulan idrar miktarı artırılır.
İnsülin hormonu eksikliğinde vücuttaki su miktarı azalır,kanın osmotik basıncı artar.birey çok su içer ve sıkça idrara çıkar
...Şeker hastalarında yeterli glikoz alamayan hücreler enerji üretmek için protein ve yağları kullanır.
...Bu nedenle şeker hastaları çok yemek yedikleri halde kilo kaybederler.
...Şeker hastalığında tedavi olarak insülin iğneleri kullanılır.
...İnsülin kan şekerini doğrudan düşürmez,glikozun karaciğer ve kas hücrelerine geçişini hızlandırır.
Kan şekeri arttığında sırasıyla;
Pankreas uyarılıràİnsülin salgılanıràkandan hücrelere glikoz geçeràglikoz glikojen şeklinde depo edilir.
...İnsülin hormonu kandaki glikoz miktarını arttırdığında pankreas tarafından salgılanan bir hormondur.İnsülinin etkisiyle hücrelerin glikoza geçirgenliği artar ve kandan hücreye glikoz geçişi hızlanır.Glikozun karaciğerde glikojen olarak depolanmasını sağlar.Bu durumda azalan insülinden dolayı kandaki glikoz miktarı artarken hücrelerde ve karaciğerde glikoz miktarı azalır.
...Yüksek dozda glikoz verilen insanda öncelikle kandaki glikoz miktarı artar.Bu olay pankreastan insülin salgısını uyarır.İnsülin kandan hücrelere ve karaciğere glikoz geçişine neden olur.Sonuçta kandaki glikoz azalarak normal düzeyine ulaşır.
....Adrenalin hormonu böbrek üstü bezlerinden salgılanarak glikojenin glikoza dönüşümünü sağlar ve kandaki glikoz miktarını artırır.Glukagon da pankreastan salgılanır ve kandaki glikoz miktarını artırır.Yine pankreastan salgılanan insülin glikozun glikojen dönüşümünü sağlayarak kandaki glikoz miktarının azalmasına neden olur.
...Böbrek üstü bezleri ve pankreas birlikte kandaki glikoz miktarının ayarlanmasında görev yapar.Böbrek üstü bezleri adrenalin salgılayarak kan şekerini artırırken pankreas insülin ve glukagon salgılar.
...İnsülin hormonu pankreas tarafından salgılanan bir hormondur.Kandaki glikoz miktarının ayarlanmasında görev yapar.
...Adrenalin böbrek üstü bezlerinden salgılanır.
...Kandaki şeker miktarı pankreas ,karaciğer ve böbrek üstü bezlerinden salgılanan hormonlar aracılığıyla kontrol edilir.Eğer pankreas yeterli miktarda insülin salgılayamazsa kandaki şeker şeker hastalığında olduğu gibi ayarlanamaz.Böbreklerden şeker idrarla atılır.Bağırsaklardan emilen şeker karaciğer toplardamarı ile karaciğere gider ve kandaki seviyesi ile karaciğerde ayarlanır.
...İnsanlarda kalın bağırsaktan hormon salgılanmaz.

...Vücuttaki çeşitli olayların düzenlenmesi ,farklı endokrin bezlerden salgılanan hormonların etkisiyle gerçekleştirilir.

...Örneğin; hipofizden salgılanan TSH miktarı tiroksin hormonu salgısıyla düzenlenir.
...Kandaki tiroksin miktarının artması hipofiz bezini etkileyerek TSH salgısının azalmasına neden olur.
Bu şekilde iki endokrin bezin karşılıklı olarak birbirini etkilemesi sonucu hormon miktarının düzenlenmesine Feedback mekanizması(geri bildirim) denir.
...Geri bildirim olayı hipofiz bezi ile diğer endokrin bezler arasında da görülür.
...Örneğin; hipofiz bezinin FSH salgılaması ,yumurtalıktan salgılanan östrojen miktarına göre ayarlanır.
...Kanda östrojen artarsa ,FSH salgısı azaltılır.
Sünger ve eğreltide sadece hormonal düzenleme vardır.

...Vücuttaki hücre ve dokulara besin ve oksijen taşınarak ve artık maddeler hücrelerden uzaklaştırılarak,bir iç denge oluşturulur.Bu iç dengeye homeostasi denir.
...İç ortamdaki bu denge korunduğu sürece hücreler yaşamaya devam eder.Organizmanın iç ortamının belli ve değişmez sınırlar içinde tutulması, sinir ve endokrin sistemin birlikte çalışması ile sağlanır.

HORMON	SALGILANDIĞI YER	FİZYOLOJİK ETKİLERİ
Tiroksin	Tiroit bezi	Bazal metabolizmayı artırır
Triiyodotironin	Tiroit bezi	Bazal metabolizmayı artırır.
Parathormon	Paratiroit bezi	Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler
Kalsitonin	Tiroit’in C hücrelerinden	Kalsiyum ve fosforu düzenler (parathormonun antagonisti)
Insülin	Pankreasın beta hücreleri	Kasta ve diğer hücrelerde glikoz kullanımını artırır, kan sekerini azaltır, glikojen depolanmasını ve glikoz metabolizmasını artırır.
Glukagon	Pankreasın alfa hücreleri	Karaciğer glikojenini kan glikozuna çeviren mekanizmayı uyarır.
Sekretin	Onikiparmak mukozası	Pankreas sıvısının salgılanmasını uyarır.
Kolessistokinin	Onikiparmak mukozası	Safra kesesinden safranın bırakılmasını uyarır.
Epinefrin (Adrenalin)	Adrenal medulla	Simpatik sistemi destekler, karaciğer ve kas glikojeninin yıkımını uyarır.
Norepinefrin (Noradrenalin)	Adrenal medulla	Kan damarlarını daraltır.
Kortizol	Adrenal korteks	Proteinlerin karbonhidratlara dönüşümünü uyarır
Aldosteron	Adrenal korteks	Sodyum ve potasyum metabolizmasını düzenler.
Dehidroepiandrosteron	Adrenal korteks	Androjen, erkek eşeysel özelliklerinin gelişimini uyarır.
Somatotropin (Büyüme hormonu	Ön hipofiz	Kemik ve genel vücut büyümesini denetler, yağ protein ve karbonhidrat metabolizmasına etki eder.
Tirotropin (Tiroit uyarıcı hormon = TUH = TSH)	Ön hipofiz	Tiroidin büyümesini ve tiroit hormonlarının salgılanmasını uyarır.
Adrenokortikotropin (ACTH)	Ön hipofiz	Adrenal korteksin büyümesini ve kortikal hormonun salgılanmasını uyarır.
Luteinize edici hormon (LH)	Ön hipofiz	Yumurtalıktan östrojen ve progesteronun, testislerden testosteronun üretimini ve salgılanmasını denetler.
Folikül uyarıcı hormon (= FSH = FUH)	Ön hipofiz	Yumurtalıktaki graf foliküllerinin oluşumunu ve testislerde seminifer tüplerin büyümesini sağlar.
Prolaktin (=Luteotropik hormon =LTH)	Ön hipofiz	Yumurtalıktan östrojenin ve progesteronun salgılanmasının sürdürülmesine, süt bezlerinin uyarılmasına ve analık içgüdüsünün oluşmasına neden olur.
Oksitosin	Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)	Süt salgılanmasını ve rahim kaslarının uyarılmasını sağlar.
Vazopressin	Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)	Düz kasların kasılmasını uyarır, böbrek tüpleri üzerinde antidiüretik etki gösterir.
Melanosit uyarıcı hormon (= MUH =MSH)	Hipofizin ön lobu	Kromatofor içindeki pigmentlerin dağılımını sağlar.
Testosteron	Testisin intersitiyal hücreleri	Androjen, erkeklik özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar
Östradiyol	Yumurtalığın folikülünü astarlayan hücreler	Östrojen, dişi özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar.
Progesteron	Yumurtalığın korpus luteumu	Östraus ve menstrual sikluslarin düzenlenmesini (östradiyal ile birlikte) sağlar.
Prostaglandinler	Seminal vezikül	Rahim kasılmasını uyarır.
Koriyonik gonadotropin	Plasenta	Diğer hormonlarla beraber gebeliğin sürdürülmesini (korpus luteumun korunmasını) sağlar.
Plasental laktojen	Plasenta	Büyüme ve prolaktin hormonu gibi etki eder.
Relaksin	Yumurtalık ve plasenta	Pelvik ligamentinin gevşemesini sağlar
Melatonin	Epifiz	Yumurtalık işlevlerini durdurur.